De Lusthof der Muziek

De Lusthof der Muziek biedt een ontdekkingsreis langs 750 jaar Nederlandse en Vlaamse muziektraditie, met speciale aandacht voor grotendeels vergeten genres zoals volksmuziek, speelmansmuziek, oude dansmuziek, kunstmuziek, liedboeken, straatliederen, anonieme componisten, enzovoort. De Lusthof der Muziek is een doorgeefluik van muziekbronnen die - dankzij internet - voor het eerst sinds eeuwen weer beschikbaar zijn. Alleen, ze staan over talloze websites verspreid. Met behulp van de Lusthof hopen we te bereiken dat ze niet alleen beschikbaar, maar ook makkelijk vindbaar zijn.

The Garden of Musical Delights delves into 750 years of musical tradition in the Low Countries: Flanders and the Netherlands. Read more

20 maart 2015

‘Handschrift Camphuysen’ (na 1652)

In het zogenaamde ‘Handschrift Camphuysen’ staan hoofdzakelijk eenvoudige zettingen voor klavierinstrument, veelal gebaseerd op psalmen, maar enkele ook op wereldlijke melodieën.

Anders dan de titel doet vermoeden is de auteur van het handschrift onbekend; de Amerikaanse musicoloog Alan Curtis gaf het deze naam om aan te geven dat het repertoire grote verwantschap vertoont met het liedboek Stichtelycke Rymen van de remonstrantse predikant en dichter D.R. Camphuysen (1586-1627). Curtis publiceerde in 1961 een uitgave van muziek uit een viertal klavierhandschriften, Nederlandse Klaviermuziek uit de 16e en 17e eeuw, met daarin ook een kleine selectie uit dit handschrift.


D.R. Camphuysen: niet de auteur, wel de inspratiebron. Bron: Protestantse portretten van Museum Catharijneconvent Utrecht en Vrije Universiteit Amsterdam (GvN).

De uitermate populaire Stichtelyke Rymen van Camphuysen werden tussen 1624 en 1759 meer dan vijftig keer heruitgegeven, waarbij met enige regelmaat muzikale vernieuwingen werden aangebracht. Zo werd er in de editie uit 1652 muziek van Joseph Butler in opgenomen, een stadsspeelman en schouwburgmuzikant in Amsterdam. Aangezien twee melodieën van Butler in het Handschrift Camphuysen zijn terug te vinden (te weten ‘Wanneer het Hert’ en ‘Hoe ongelijcken Lot’), stamt het handschrift vermoedelijk van na 1652, – en zodoende van na Camphuysens dood.

Speciale muzieknotatie
In het Handschrift Camphuysen komen twee notaties voor die tegenwoordig niet meer in gebruik zijn, te weten één dan wel twee schuine streepjes door de stok van een muzieknoot. Hoe deze notatie te interpreteren wordt uitgelegd in het voorwoord van de transcriptie (zie pdf en word-bestand hieronder). Meer informatie is te vinden in het voorwoord van Alan Curtis (1961) Nederlandse Klaviermuziek uit de 16e en 17e eeuw en Alexander Siblinger (2004) Keyboard Music before 1700.

De transcriptie werd gemaakt door Ad Kwakernaat. Ad heeft ervoor gekozen deze bijzondere notaties als volgt weer te geven. De aanduiding van één schuine streep door de stok van een noot is vertaald in een lage mordent en een noot met twee schuine strepen door de stok in een dubbele hoge mordent. Er zijn echter zeker ook andere muzikale keuzes mogelijk. Zelker bij het beluisteren van de mp3-bestanden zal duidelijk zijn dat de (hedendaagse?) muzikale smaak soms andere keuzes vraagt.

Het Handschrift Camphuysen maakt deel uit van de Bijzondere Collecties van de Universiteit Utrecht.

Noten en bronnen
- Schenkeveld-van der Dussen, 2014. Receptie, tekst en muziek van Camphuysens Stichtelycke rymen. In: De zeventiende eeuw, Vol 30, No 2. http://www.de-zeventiende-eeuw.nl/index.php/dze/article/view/9934/10414
- Rudolf Rasch, 2013. Geschiedenis van de muziek in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1572-1795, hoofdstuk 10: De theaters I: Amsterdam.
http://www.let.uu.nl/~Rudolf.Rasch/personal/Republiek/Republiek10-Theaters1.pdf
- Rudi A. Rasch, 1973. Some Notes on the Camphuysen Manuscript. Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis. Deel 23, No. 1, pp. 30-43. http://www.jstor.org/stable/938864
- Rudolf Rasch, 2013. Geschiedenis van de muziek in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1572-1795, hoofdstuk 8: De kerken I: Reformatorische richtingen. http://www.let.uu.nl/~Rudolf.Rasch/personal/Republiek/Republiek08-Kerken1.pdf
- Alexander Silbiger, 2004. Keyboard Music Before 1700. Psychology Press, blz. 45 e.v.. In te zien op Google Books,
https://books.google.nl/books?id=6bJ4H1TJ7FYC. Doorzoek de tekst bijvoorbeeld op ‘double stroke’.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Bladmuziek en geluidsbestanden

Aanvulling oktober 2021: Oude koppelingen naar individuele bestanden op Google Drive werken niet meer. De meeste bestanden kun je nu vinden in de volgende verzamelmap (in grote lijn chronologisch gesorteerd): Google Drive: Lusthof der Muziek.

- Transcriptie in PDF (4 Mb)
- Transcriptie in Word-doc> (10 Mb)
- Transcriptie in musicXML (< 1 Mb)
- Transcriptie in MYR (< 1 Mb)
- Transcriptie in mp3 (41 Mb)

- Originele handschrift: [Handschrift Camphuysen], UB Utrecht Hs. 20 A 5 (was eerder signatuur: LBMUZ:Rar Mso 2). Scans van het originele handschrift zijn online beschikbaar:
http://objects.library.uu.nl/reader/resolver.php?obj=48200&type=6
of
http://aleph.library.uu.nl/F/?func=direct&doc_library=UBU01&doc_number=2311150
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

1 maart 2015

Tielman Susato - Allerhande Danserye (1551)

De Antwerpse drukker Tielman Susato (ca. 1510/15 – na 1570) was een van de eerste muziekuitgevers van de Lage Landen. Voorheen (namelijk vanaf de tweede helft van de 15e eeuw) werd er vooral in Italië, Frankrijk en Duitsland muziek uitgegeven.

Susato was beroepsmuzikant. In 1531 was hij als stadspijper in dienst van de stad Antwerpen. In 1551 gaf hij drie ‘Musyck boexkens’ uit, met daarin polyfone muziek van verschillende componisten. Twee van die boekjes bevatten meerstemmige ‘amoureuse liedekens’, voorzien van Nederlandse teksten. In het derde staan ‘alderhande danserye’, ofwel instrumentale dansnummers. Dit was de eerste uitgave van instrumentale muziek uit onze contreien. In totaal gaf Susato een zestigtal bundels uit met missen, motetten, madrigalen, Franse en Nederlandse chansons, en dus één met dansen.


Meester van de Vrouwelijke Halffiguren: Musicerend gezelschap (detail, 1e helft 16e eeuw). (RKD)

Danserye bestaat uit vier stemboekjes (sopraan, alt, tenor en bas). De muziek is genoteerd in de zogenaamde mensurale notatie, zonder maatstrepen. Deze notatie is een voorloper van het moderne notenschrift. Het repertoire bestaat uit basse danses, branles, rondes, allemandes, galliardes en pavanen.

Er zijn twijfels of de polyfone composities in Danserye en aanverwante bundels werkelijk bedoeld waren om op te dansen (waarmee overigens niet is gezegd dat de melodieën zélf geen dansmuziek zouden zijn). Waarschijnlijk waren deze en vergelijkbare uitgaven veeleer bestemd voor rijke amateurs dan voor beroepsmuzikanten, en het is niet uit te sluiten dat ze met name werden gebruikt voor amateuruitvoeringen in de huiselijke sfeer. De muziek werd dan gespeeld door een consort ofwel muziekensemble, dat vaak bestond uit een ‘familie’ van vier dezelfde instrumenten, die op verschillende grondtonen waren gestemd.

Bernard Thomas (5) beargumenteert tevens dat de muziek niet noodzakelijkerwijs genoteerd staat in de toonsoort waarin zij werd uitgevoerd. Waarschijnlijk waren muzikanten gewend om bij het spelen te transponeren. De keuze voor de afgedrukte toonsoort hing samen met drie overwegingen: (a) het vermijden van hulpstreepjes, (b) een uitgangspunt kiezen dat transponeren eenvoudig maakte, en (c) het modale/tonale karakter van de toonzetting bewaren (toonsoorten met meer dan één of hoogstens twee bessen waren niet gebruikelijk). Een en ander betekent uiteraard dat ook de hedendaagse muzikant zich bij de uitvoering de nodige vrijheid kan – of zelfs moet – veroorloven. Meer details over de uitvoeringspraktijk zijn te vinden in de verhandeling van Thomas en in het voorwoord van de PDF die wij van Danserye maakten.

Voor wie wil weten hoe deze muziek kan klinken: de afgelopen decennia zijn de composities uit Danserye geregeld op lp, cd of anderszins vastgelegd. Luistervoorbeelden zijn onder meer te vinden op concertzender.nl en youtube.(6)

Noten en bronnen
1) http://home.scarlet.be/huib.billiet/grafisch/muziekdruk.html
2) http://www.dbnl.org/tekst/_vla016199301_01/_vla016199301_01_0007.php
3) http://nl.wikipedia.org/wiki/Tielman_Susato
4) http://www.muziekencyclopedie.nl/action/entry/Tielman+Susato
5) http://www.townwaits.org.uk/essays_susato.shtml Deze essays vormen een uitstekende musicologische introductie op Susato’s Danserye, inclusief een verhandeling over de gebruikte toonsoorten en het transponeren daarvan.
6) Een leuk voorbeeld is de playlist ‘Tielman Susato Danserije 1551’ van Ernst Stolz. Deze viola-da-gambaspeler en multi-instrumentalist heeft, in gevarieerde, historisch verantwoorde bezettingen, vrijwel de hele bundel opgenomen: https://www.youtube.com/user/ernststolz/playlists.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Bladmuziek en geluidsbestanden

Aanvulling oktober 2021: Onderstaande koppelingen naar individuele bestanden op Google Drive werken niet meer. De meeste bestanden kun je nu vinden in de volgende verzamelmap (in grote lijn chronologisch gesorteerd):

Google Drive: Lusthof der Muziek.

- Transcriptie in PDF (6,5 Mb)
- Transcriptie in Word-doc (14 Mb)
- Transcriptie in musicXML
- Transcriptie in MYR
- Transcriptie in mp3 (30 Mb)
- Transcriptie in abc (transcriptie Ad Kwakernaat)
- Transcriptie in abc (transcriptie door Frank Nordberg, interpretatie op basis van Giesberg)
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~