De Lusthof der Muziek

De Lusthof der Muziek biedt een ontdekkingsreis langs 750 jaar Nederlandse en Vlaamse muziektraditie, met speciale aandacht voor grotendeels vergeten genres zoals volksmuziek, speelmansmuziek, oude dansmuziek, kunstmuziek, liedboeken, straatliederen, anonieme componisten, enzovoort. De Lusthof der Muziek is een doorgeefluik van muziekbronnen die - dankzij internet - voor het eerst sinds eeuwen weer beschikbaar zijn. Alleen, ze staan over talloze websites verspreid. Met behulp van de Lusthof hopen we te bereiken dat ze niet alleen beschikbaar, maar ook makkelijk vindbaar zijn.

The Garden of Musical Delights delves into 750 years of musical tradition in the Low Countries: Flanders and the Netherlands. Read more

30 november 2011

Digitalisering speelmansmuziek 3: voortgang

-----------------------------------------------------
Inhoud
1. Inleiding - vrijwilligers gezocht
(De collectie Vlam; Scans en transcripties; De Liederenbank; etc.)
2. Tips & trucs
(Gebruikte computertalen en -programma's; Het invoeren van muziek; Overige vragen)
3. Voortgang
(Welke bronnen zijn wel/niet getranscribeerd?) (zie hieronder)
-----------------------------------------------------

Het Meertens Instituut is, middels eigen inspanning en met de hulp van vrijwilligers, druk in de weer om oude Nederlandse bronnen met speelmansmuziek te ontsluiten. De aanbiedingen van vrijwilligers om hieraan mee te helpen stromen van diverse kanten binnen!

Hieronder vind je een up-to-date overzicht van de stand van zaken: welke bronnen zijn reeds getranscribeerd, welke gereserveerd, en welke liggen nog op zorgzame transcriptie te wachten. Wil je meehelpen? Kijk dan op de pagina 'Digitalisering speelmansmuziek: vrijwilligers gezocht'.

Bronnenoverzicht
Laatst bijgewerkt op 15 maart 2013
(Nog niet alle bronnen zijn in de Lusthof opgenomen)
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Beschikbaar voor transcriptie

- Anoniem: Handschrift 'Muziekboekje met voornamelijk dansen, gezet voor de gitaar' (ca. 1850, collectie Vlam, facsimile op aanvraag)
- Anoniem: Nieuwe Hollandsche Schouwburg
- Anoniem: handschrift 'Für Maaghdalena Darrest' (ca 1716, repertorium Vlam, facsimile op aanvraag)
- Drie handschriften Bolhuis.
- Kooy: Handschrift 'Dans-Boekje H.C. Kooy' (ca. 1900?, collectie Vlam, facsimile op aanvraag)
- Mentjot: 'Handschrift van Jan Mentjot' (1771, collectie Vlam, facsimile op aanvraag)
- Speets: Handschrift dansmuziek van speelman Frederik Speets
- Thysius: Luitboek van Thysius (ca 1600) bewerkt door J.P.N. Land. Deels gereserveerd
- W. van Zuylen van Nyevelt: Souterliedekens (1540-1558).
et cetera...

Gereed, transcriptie door het Meertens Instituut
(Reeds getranscribeerde bronnen zijn nog niet allemaal via de Liederenbank beschikbaar.)
- Anoniem: Handschrift 'Zangwijzen van Oud-Nederlandse Volksliederen'
- Anoniem: Handschrift 'Trompetboek I en II'
- Anoniem: Handschrift 'Musicq Boek 1740'
- Anoniem: Handschrift 'Speelmansboek met eenstemmige en meerstemmige melodieën en "psalmloopen"'
- Anoniem: Handschrift 'Bundel met boerenliedjes'
- Klok: 'Handschrift van Jan Klok' (4 delen)
- Wimmel: Handschrift van Nicolaas Wimmel
- W. van Zuylen van Nyevelt: Souterliedekens (1540-1558).
et cetera...

Gereed, transcriptie door vrijwilligers
(Reeds getranscribeerde bronnen zijn nog niet allemaal via de Liederenbank beschikbaar.)
- Anoniem: 'Handschrift 758 volksmelodieën'
- Anoniem: Hollantsche Schouburgh (deel 1-7)
- Anoniem: Hollantsche Schouburgh (recent ontdekt 11e deeltje)
- Anoniem: Nieuwe Hollandsche Schouwburg (deel 1-7)
- Anoniem: Handschrift 'Muziekboekje met voornamelijk dansen, gezet voor de gitaar' (ca. 1850, transcriptie op te vragen bij de Vrolijke Plug)
- Drie handschriften Bolhuis: (ca. 1730-'80, twee hs. in de collectie Vlam en één in de Groninger archieven; facsimile op aanvraag) Bolhuis I, Bolhuis II en Bolhuis III
- Oude en Nieuwe Hollantsche Boerenlieties en Contredansen (serie Roger)
- Oude en nieuwe Hollantse Boeren Lietjes en Contredansen (deeltjes Mortier)
- Balmer: Handschrift Balmer
- Beukema: 'Handschrift Beukema'
- Hanekuijk: Handschrift Hanekuijk
- Kiers: Handschrift Kiers
- Kooy: Handschrift 'Dans-Boekje H.C. Kooy' (ca. 1900?, collectie Vlam, transcriptie wordt momenteel gereviseerd)
- Speets: 'Handschrift dansmuziek van speelman Frederik Speets'
- Starkenborgh: 'Handschrift Starkenborgh'
- Visser: Handschrift Visser
et cetera...

Gereserveerd, transcriptie vrijwilligers
- Joannes de Gruijtters: Beiaardboek (handschrift)
- Thysius: Luitboek van Thysius (ca 1600) bewerkt door J.P.N. Land - Deels gereserveerd

Wil je meehelpen met transcriberen, kijk dan op de pagina 'Digitalisering speelmansmuziek: vrijwilligers gezocht'.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

24 november 2011

Digitalisering speelmansmuziek 1: vrijwilligers gezocht

-----------------------------------------------------
Inhoud
1. Inleiding - vrijwilligers gezocht (zie hieronder)
(De collectie Vlam; Scans en transcripties; De Liederenbank; etc.)
2. Tips & trucs
(Gebruikte computertalen en -programma's; Het invoeren van muziek; Overige vragen)
3. Voortgang
(Welke bronnen zijn wel/niet getranscribeerd?)
-----------------------------------------------------

De collectie Vlam
Het Meertens Instituut, de organisatie achter de hier veelvuldig geroemde Nederlandse Liederenbank, heeft de beschikking gekregen over een unieke verzameling muziekboekjes met traditioneel repertoire uit de 17e tot de 20e eeuw - zogenaamde 'speelmansmuziek'. Deze handschriften waren vroeger in het bezit van verzamelaar en amateurmusicoloog dr. Chr. Vlam. Na diens overlijden werden ze ondergebracht bij het Nederlands Muziek Instituut (NMI).

Scans en transcripties in de Liederenbank
Het Meertens is samen met het NMI bezig om al deze muziek voor muzikanten en andere geïnteresseerden publiek toegankelijk te maken. Niet alleen werden de handschriften gescand, bovendien heeft het Meertens Instituut het voornemen om alle melodieën in digitaal notenschrift over te zetten - te 'transcriberen' - en ze in de Liederenbank op te nemen. In de Liederenbank is de muziek doorzoekbaar en kun je alle ingevoerde melodieën beluisteren en in verschillende digitale formaten downloaden.

Wat is de Liederenbank?
De Liederenbank werd opgezet als databank van oude Nederlandse liederen. Echter, anders dan de naam doet vermoeden bevat, hij ook veel instrumentale muziek. De Liederenbank wordt beheerd door het Documentatie- en Onderzoekscentrum van het Nederlands Lied (DOC-lied) van het Meertens Instituut in Amsterdam. Naast onderzoek houdt dit instituut zich bezig met het behoud en de verspreiding van het Nederlands erfgoed. De Liederenbank is voortdurend in ontwikkeling. Om het gebruiksgemak te vergroten ondergaat de website – in overleg met muzikanten – een ingrijpende verbouwing.

Al veel werk verzet
Het stoutmoedige voornemen is nu om nog voor het eind van dit jaar (2011) minstens 2500 'nieuwe' melodieën aan de Liederenbank toe te voegen. Medewerkers van het Meertens en studenten musicologie zijn al geruime tijd hard aan het werk om dat voor elkaar te krijgen. Onderaan deze pagina vind je een overzicht van de muziek die zo reeds toegankelijk is gemaakt.

Hulp gevraagd
Het Meertens kan deze klus echter niet alleen af en hoopt dat muziekliefhebbers een handje willen helpen. Met een gezamenlijke inspanning van onze kant (de muzikanten) kunnen we een groot deel van het rijke materiaal binnen afzienbare tijd 'speelklaar' maken, zodat we het ook daadwerkelijk kunnen gaan gebruiken. Overigens hebben verschillende muzikanten al belangrijke bijdragen geleverd! (Zie onderaan deze pagina.)

Samenwerken biedt vele voordelen...
Samenwerking met het Meertens biedt liefhebbers veel voordelen: het instituut heeft toegang tot unica die anders onbereikbaar ergens in een kluis blijven liggen, de Liederenbank fungeert als zoekmachine die helpt wegwijs te worden in het vele materiaal, de moeilijkste (slordigste) handschriften worden door gespecialiseerde musicologen van het instituut met veel zorg gebruiksklaar gemaakt, de Liederenbank vormt een centrale plek waar je een verscheidenheid aan materiaal kunt vinden die anders her en der verspreid zou blijven, en door de activiteiten te verdelen profiteer je van de inspanningen van medemuzikanten en gebeurt het werk niet dubbelop. (Zo weet de Vrolijke Plug toevallig dat sommige heruitgaven van de Stichting Volksmuziek Nederland door minstens drie personen noot voor noot zijn overgetikt, en dat is vast nog maar het topje van de ijsberg...)

Ondersteuning van de SVN en anderen
Het gaat in dit project niet enkel om bronnen die nu voor het eerst beschikbaar komen: veel muzikanten hebben waarschijnlijk al transcripties van eerder heruitgegeven materiaal op de harde schijf van hun computer staan. Hopelijk willen ze die via de Liederenbank met anderen delen. In overleg met de Stichting Volksmuziek Nederland worden de handschriften van Hanekuijk, Balmer, Visser en Kiers in de Liederenbank opgenomen, muziekgroep Törf gaat er in principe mee akkoord om het handschrift van Beukema op te nemen, en uitgeverij Drie Koningen (CodaCoda) ondersteunt het toevoegen van de door hen heruitgegeven Hollantsche Schouburgh en Nieuwe Hollandsche Schouwburg.

Voor welke bronnen zijn we nog naar transcripties op zoek?
Het streven is om via de Liederenbank uiteindelijk 'alle' auteursrechtvrije Nederlandse volksmuziek (in de ruime zin van het woord) toegankelijk te maken. Eigen voorstellen zijn dus altijd welkom! Een recent overzicht van de vorderingen bij het transcriberen vind je hier: Voortgang.)

Wat is toch die 'collectie' en dat 'repertorium' Vlam?
In de Lusthof der Muziek vind je een (groeiend) aantal boekjes uit de 'collectie Vlam' en het 'repertorium Vlam'. De 'collectie' omvat de boekjes die dhr. Vlam als origineel in zijn eigen collectie had, het 'repertorium' bestaat uit alle boekjes waarvan hij wist dat ze bestonden en/of waarvan hij fotokopieën bezat. Scans van de collectie Vlam zijn binnenkort beschikbaar via de website van het Nederlands Muziek Instituut en via de Liederenbank. Bronnen uit het repertorium Vlam zijn soms wel, soms niet ergens op internet te vinden.

Helpen? Meer weten? Opmerkingen of suggesties?
Aarzel niet en neem contact op met de Vrolijke Plug (de.vrolijke.plug {apenstaart} gmail punt com) - hij helpt deze hele onderneming in goede banen te leiden. Kijk voor meer technische informatie op de pagina Tips & trucs.

Je hulp wordt zeer gewaardeerd!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Praktische zaken

- Informatie over het project 'speelmuziek' bij het Nederlands Muziek Instituut.

- Informatie over het project 'speelmuziek' bij de liederenbank van het Meertens Instituut.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Digitalisering speelmansmuziek 2: tips & trucs

-----------------------------------------------------
Inhoud
1. Inleiding - vrijwilligers gezocht
(De collectie Vlam; Scans en transcripties; De liederenbank; etc.)
2. Tips & trucs (zie hieronder)
(Gebruikte computertalen en -programma's; Het invoeren van muziek; Overige vragen)
3. Stand van zaken
(Welke bronnen zijn wel/niet getranscribeerd?)
-----------------------------------------------------

Heb je een reeds gedigitaliseerde bron die je aan de Liederenbank wilt toevoegen, of wil je helpen met transcriberen, aarzel dan niet en neem contact op met de Vrolijke Plug (de.vrolijke.plug {apenstaart} gmail (punt) com). Hij heeft een overzicht van de bronnen die nog niet zijn bewerkt en hij houdt een lijst van 'reserveringen' bij. Hij kan je ook verder helpen met vragen waarop je hieronder geen antwoord vindt.

(Hopelijk) veelgestelde vragen...

1. Gebruikte computertalen en -programma's

In welke computertaal wordt de muziek in de Liederenbank opgeslagen?
Voor de opslag van muziek gebruikt de Nederlandse Liederenbank (NLB) een wetenschappelijke, abstracte computertaal, Humdrum geheten. Dit is nodig voor de functionaliteiten die de Liederenbank achter de schermen bevat.

Welke computertalen zijn er voor gewone gebruikers?
Het toevoegen en opvragen van muziek kan in de vorm van .abc, .musicXML en lilypond (.ly). Deze talen zijn gekozen omdat vrijwel alle muziekprogramma's (gratis of commercieel) met minstens een van deze talen overweg kunnen. Echter, zowel van .abc als .musicXML bestaan verschillende ‘dialecten’. Onregelmatigheden die daardoor in de vertaling optreden worden zo veel mogelijk opgelost, maar niet alles valt te voorzien. Overigens zijn deze opties nog niet allemaal beschikbaar; aan de laatste details wordt momenteel hard gewerkt.

Welke programma’s zijn geschikt?
In principe zijn alle muziekprogramma’s die .abc, .musicXML of .ly kunnen produceren geschikt om muziek in te transcriberen voor de Liederenbank. Op internet zijn programma’s te vinden - gratis en commercieel - die deze talen kunnen lezen (zie de lijst hieronder). Lilypond wordt door de Liederenbank gebruikt om bladmuziek (.gif en .pdf) te produceren. Je kunt de muziek van de Liederenbank (binnenkort) ook downloaden als .midi (geluid) en in de muziektalen .abc, .ly of (in de toekomst) .musicXML.

Waarom zijn er niet nog andere muziektalen beschikbaar?
Om via internet muziek te kunnen invoeren en uitvoeren worden door het MI verschillende vertaalmodules gebouwd van Humdrum naar talen die in de muziekwereld gebruikelijk zijn. Deze vertaalmodules zijn nogal ingewikkeld, en bovendien gevoelig voor verschillende ‘dialecten’. We hebben er daarom voor gekozen om de twee meest gebruikte muziektalen aan te bieden en de modules daarvoor zo goed mogelijk te ontwikkelen. Er zijn op internet gratis programma’s te vinden die met deze talen overweg kunnen.

Waar vind ik informatie over .abc en bijhorende muziekprogramma's?
In de folkwereld is .abc dé taal om muziek te digitaliseren en te delen. Er zijn vele gratis programma's die abc kunnen lezen, en vele websites (m.n. West-Europese en Noord-Amerikaanse) waar overzichten van abc-programma's en getranscribeerde deunen te vinden zijn. Enkele goede startpagina's zijn:
- ABC Music project: http://abc.sourceforge.net/
- Abc notation home page: http://abcnotation.com/
- Abc plus project: http://abcplus.sourceforge.net/
- MusicEditorForAbc (MEFA; voorheen ABCEdit) is een gratis programma van Joop Coolegem, met tablatuur voor trekharmonica: http://members.quicknet.nl/j.coolegem/Mefa.html
- Musescore (open source) leest musicXML en (met behulp van een plugin) abc: http://musescore.org/

Waar vind ik informatie over .musicXML en bijhorende muziekprogramma's?
Commerciële muziekprogramma's kunnen meestal overweg met musicXML. Dat geldt bijvoorbeeld voor (recente versies van) Capella, Cubase, Encore, Finale, Harmony assistant, Mozart, Myriad, Recordare, Sibelius, etc. Een overzicht van programma's die met musicXML overweg kunnen vind je hier:
http://www.recordare.com/musicxml/community/software
- Musescore (open source) leest musicXML en (met behulp van een plugin) abc: http://musescore.org/

Waar vind ik informatie over Lilypond?
Lilypond is een open source programma, speciaal ontworpen om grafisch hoogwaardige bladmuziek te produceren: http://lilypond.org/. Lilypond kan musicXML importeren. Om het gebruik van het programma te vergemakkelijken zijn er verschillende interfaces ontworpen. Die vind je op de site van Lilypond onder Introduction > Easier editing:
http://lilypond.org/doc/v2.13/Documentation/web/easier-editing.html

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
2. Het invoeren van muziek

Ik wil graag zelf bepalen met welke bron ik aan de slag ga.
Dat kan - graag zelfs! De keuze van een bron moet uiteraard aansluiten bij de interesse van de vrijwilliger die de muziek transcribeert. Er is voor elk wat wils: oudere en minder oude verzamelingen, volkse en meer klassieke, instrumentale en liedgerichte, makkelijkere en moeilijkere, één- en tweestemmige, en voor verschillende instrumenten. Snuffel zelf eens door de Liederenbank of de Lusthof der Muziek, of overleg met de Vrolijke Plug - ook om zeker te weten dat niet iemand anders de betreffende bron al onder handen neemt. Een voorwaarde voor de opname van transcripties in de Liederenbank is overigens wel dat de muziek vrij is van auteursrechten.

Hoeveel melodieën moet ik invoeren?
Je bepaalt uiteraard zelf hoeveel melodieën je wilt bijdragen. Maar het invoeren van losse melodieën is voor ons (in ieder geval in dit stadium) niet erg efficiënt. We hopen daarom dat iedere deelnemer minimaal zo'n 25 á 50 melodieën voor zijn rekening wil nemen en dat hij of zij die binnen een tijdsbestek van drie maanden transcribeert.
Het allerliefst brengen we een handschrift bij één vrijwilliger onder. Dat is leuk voor degene die eraan werkt – zo heb je een ‘eigen’ manuscript. Ook zorgt het voor een grotere uniformiteit, omdat je gaandeweg de eigenaardigheden van de samensteller in de vingers krijgt.

'Diplomatisch' of 'kritisch' transcriberen
De melodieën uit handgeschreven bronnen vragen vaak om enige interpretatie: de lengte van een maat klopt niet, een voorteken lijkt te zijn vergeten, een inktvlek uit een ganzenveer bemoeilijkt het lezen, noem het maar op. Wat doe je dan?
Er zijn twee mogelijkheden. Je blijft zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke melodie en corrigeert alleen evidente fouten – dat noemen we 'diplomatisch', of je brengt veranderingen aan waarvan jij vindt dat die het musiceren ten goede zouden komen: 'kritisch'.
Voor de Liederenbank is het van groot belang om zo dicht mogelijk bij de originele versie blijven - dat biedt gebruikers immers de meest solide basis. We vragen je dus om de muziek 'diplomatisch' te transcriberen! Alleen evidente fouten worden gecorrigeerd en als je iets verandert, plaats dan een voetnoot in de melodie en daaronder een korte toelichting.

Ik heb geen ervaring met het digitaliseren van muziek. Kan ik toch helpen?
We hebben helaas geen tijd om mensen vertrouwd te maken met een muziekprogramma. Maar sommige programma’s zijn gratis te downloaden en redelijk makkelijk te leren, dus wat let je om er een uit te proberen?

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
3. Overige vragen

Waarom gebruiken jullie geen automatisch transcriptieprogramma?
Het geautomatiseerd digitaliseren van muziek: het klinkt mooi, maar helaas bestaat er nog geen enkel programma dat raad weet met handschriften (of oude drukken).

Ik heb melodieën aangeleverd, maar ik vind ze niet in de Liederenbank terug. Hoe kan dat?
Er kan enige vertraging zitten tussen het moment dat melodieën worden aangeleverd en het moment dat ze in de Liederenbank verschijnen, want daar komt nog wat mensenwerk aan te pas. Een documentalist bij de Liederenbank voert een laatste controle op de melodieën uit. Dan worden ze op de website gepubliceerd.

Heb je een andere vraag?
Neem dan gerust contact op met de Vrolijke Plug:
de.vrolijke.plug {apenstaart} gmail (punt) com
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Hs. '758 volksmelodieën' (18e eeuw)

Nogal wat handschriften hebben in de loop van de tijd een titel meegekregen die de lading niet dekt; zo ook het 18e-eeuwse 'Handschrift 758 volksmelodieën of danswijzen'. In werkelijkheid gaat het om muziek die nauw verweven is met het repertoire van de Amsterdamse Schouwburg.

Twee violen en een bas spelen "De Brandblusser, d'Oude Sige", die in zowel NHS als 758-VM voorkomen.


'758 Volksmelodieën' is een heel bijzonder geval. De helft van het manuscript bestaat uit al dan niet letterlijke kopieën van melodieën die ook in de Nieuwe Hollandsche Schouwburgh (NHS) staan - op een paar na staat de hele NHS erin. Het interessantst zijn de ruim 350 melodieën in de trant van de NHS die echter niet in die uitgave te vinden zijn, waartussen diverse onbekende pareltjes. De overige 58 melodieën, aan het eind van het manuscript en in een andere hand geschreven, zijn grotendeels afkomstig uit de Franse Opera comique: klasiek, schouwburg-gerelateerd repertoire van kort voor en na de verwoestende schouwburgbrand in 1772.

Rond 1725, mogelijk geschilderd door Hendrik Jacob Hoet (1700-1749): Dansende mensen in een herberg, begeleid door een viool en een klepper (rechts).

Afbeelding afkomstig van de RKD.

Musicoloog en violist Jos Koning (van muziekgroep Twee violen en een bas) heeft de verwantschap tussen de NHS en 758-VM nauwgezet onderzocht; hij schrijft hierover in zijn boek De Nieuwe Hollandsche Schouwburg 1751-1771, het einde van een tijdperk in de Amsterdamse muziek. Dat ook de unica in het handschrift iets met de Amsterdamse schouwburg te maken hebben is wel duidelijk. Een toepasselijker titel zou dus het 'Handschrift 758 schouwburgmelodieën' zijn. Echter, het is nog onduidelijk hoe het handschrift precies is ontstaan en hoe het ten opzichte van de NHS gesitueerd moet worden; de Vrolijke Plug heeft hierover wel wilde ideeën, maar dit is niet het moment en de plek om die uit de doeken te doen.

Het handschrift maakte vroeger deel uit van de zogenaamde Toonkunstcollectie en bevindt zich nu in de Bijzonder Collectie van de Universiteit van Amsterdam (maar is daar nog niet in de catalogus ingevoerd).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Gegevens:
- In de Liederenbank vind je een titeloverzicht van de (meeste) melodieën in het handschrift 758 volksmelodieën.

- Het boek De Nieuwe Hollandsche Schouwburg 1751-1771: het einde van een tijdperk in de Amsterdamse muziek van Jos Koning.

NIEUW!!
- Transcriptie in abc Google Drive: Lusthof der Muziek.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Hs. 'Trompetboek I en II' (na 1743)

Het Trompetboek, van halverwege de 18e eeuw, bevat 140 melodieën met zogenaamde speelmansmuziek - de 'popmuziek' van die tijd. Het handschrift is bijzonder omdat de muziek tweestemming is genoteerd én beide stemboekjes bewaard zijn gebleven. Tot voor kort was dit handschrift nauwelijks toegankelijk. Dankzij het digitaliseringsproject 'Speelmuziek' van het Nederlands Muziek Instituut (NMI) en het Meertens Instituut (MI) is integraal op internet te vinden.

Trompetboek: 1e stem (collectie NMI)


Trompetboek: 2e stem (collectie NMI)


Volgens de oorspronkelijke catalogusbeschrijving is de muziek gezet voor twee violen, maar nadere bestudering leert dat het handschrift vermoedelijk was bedoeld voor twee trompetten.

Het lijkt, zoals veel muziekverzamelingen uit die tijd, te opereren in een voor ons ongewoon en onbekend grensgebied tussen vroeg-klassieke en volksmuziek. En onbekend maakt onbemind; daarmee in het reine komen is een proces dat zich onder (volks)muzikanten de laatste tijd langzaam lijkt te voltrekken.

J.H. Quinkhard: Een violist en een fluitist musicerend (1755)

Uit het Geheugen van Nederland.

Voor het gemak van de gebruiker is dit handschrift in de archieven voorzien van verschillende titels: de Liederenbank van het MI noemt dit het Trompetboek I en II, waar het NMI het heeft over een [Verzameling van 'airs', dansen en marsen, gezet voor twee violen]. Om de verwarring nog groter te maken: dit boekje staat elders ook bekend als het Vioolboek Sibersma. Dat is nog wel de meest ongelukkige keuze, want Sibersma is enkel de naam van de ambachtsman die het voorblad graveerde (het is immers een muziekschriftje met voorgedrukte notenbalken). Voor de duidelijkheid: het gaat echt om hetzelfde handschrift, dat bij het NMI de code 4-G-87 heeft.

Veel van de melodieën zijn titelloos, andere worden generiek aangeduid als 'adagio', 'allegro', 'aria', 'menuet', 'marsch', 'polones' en 'wachtel'. Verder zijn er getitelde nummers als Wilhelmus, Wan du mijn Schwager wilt weren, Meins vraus vrolick heit, La prise de chasse, Hoelane marsch, Jagt giga en Wan ik en sabel het.

Ong. 1800: Nederlandse militaire muziek, met in het midden een serpent. Amsterdam, eencentsdruk van uitg. Erve H. Rijnders


Digitalisering
De trompetboekjes waren vroeger in het bezit van verzamelaar en amateurmusicoloog Chr. Vlam. Ze kwamen na diens dood in bezit van het NMI. In een digitaliseringsproject dat op dit moment (2011) nog in volle gang is, werden de handschriften niet alleen gescand, maar nam het MI bovendien de moeite alle melodieën naar digitaal notenschrift over te zetten ('transcriberen'). Zo werden ze in de Nederlandse Liederenbank opgenomen. Zodoende is de muziek nu doorzoekbaar, en kun je binnenkort alle melodieën beluisteren en in verschillende digitale formaten downloaden.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Gegevens:
- Gegevens van het handschrift [Verzameling van 'airs', dansen en marsen, gezet voor twee violen] bij het Nederlands Muziek Instituut.

- Scan bij het NMI: handschrift 'Trompetboek' = 'Verzameling van 'airs', dansen en marsen, gezet voor twee violen' (NMI-4G87)

- Het Trompetboek I en II bij de Nederlandse Liederenbank (Meertens Instituut), met titeloverzicht en transcripties.

- Ook de naam 'Handschrift Sibersma' doet voor deze boekjes de ronde, een aanduiding die makkelijk tot misverstanden kan leiden: Sibersma is enkel de naam van de kunstenaar die de voorgedrukte gravure op de kaft maakte (het betreft hier boekjes met voorgedrukte notenbalken).
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Hs. 'Zangwijzen van Oud-Nederlandse Volksliederen' (na 1730)

"Zangwijzen van Oud-Nederlandse Volksliederen" is een belangrijke bron voor het 18e-eeuwse speelmansrepertoire. De muziek in dit handschrift met 289 melodieën is verwant aan omvangrijke Amsterdamse uitgaven als de Hollandse boerenliedjes en contredansen en de Hollantsche Schouburgh. Het handschrift vormt hier een interessante uitbreiding op.

Door de opheffing en fusie van collecties en bibliotheken was jarenlang praktisch niet toegankelijk. Maar onlangs werd het door het Meertens Instituut integraal in digitaal notenschrift overgezet ('getranscribeerd') en op de Nederlandse Liederenbank gezet, waar het eenvoudig doorzoekbaar en te downloaden is.

Uit het handschrift een lied met een dubbelzinnige titel (transcriptie NLB):



In Zangwijzen staan titels in als Valsche munters, Goeden Avont Neeltje, Heete traanen, Myn Man is uit om hooi, Truitje mijn Lief, Geswinde Boode Van de Min, Al Wat men Doet men kan geen Juffers minnen, Korte Kousjes Lange Klinken, O Weereld vol van overdaat, etc. Kortom, het wemelt van de erotisch getinte kwinkslagen, heel anders dan veel 'volks'muziek van een eeuw later, die strijders voor een hogere volksmoraal met hun burgerlijk-verlichte bezorgdheid wisten te smoren.

Musicoloog Jos Koning onderscheidt in Zangwijzen tenminste vier verschillende handen - er is dus waarschijnlijk langdurig aan gewerkt. Zoals veel handschriften bevat ook dit geen jaartal. De datering na 1730 is onder meer gedaan op grond van overeenkomsten met Het vermaaklyk buitenleven, of De Zingende en Speelende boerenvreugd van Jan van Gijsen uit 1716.

J. Ph. von der Schlichten: Muzikant met een 'dansmeestersviool' (ca. 1725)

Afkomstig van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Gegevens
- Handschrift "Zangwijzen van Oud-Nederlandse Volksliederen" (ca. 1730) bij de Nederlandse Liederenbank (Meertens Instituut), met titeloverzicht en transcripties van alle melodieën.

- Dit handschrift bevindt zich in de Bijzondere collecties van de Universiteit van Amsterdam, maar is nog niet in de catalogus ingevoerd (dd. 2011).

- Eerdere aanduidingen: Amsterdam, Toonkunstbibl. 212 D 20.; Liederenbank siglum 'HsMijTK VJ8'.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Vier boekjes (1884-1890) van speelman Jan Klok

Speel- en timmerman Jan Klok (1866-1947) liet maar liefst vier handgeschreven muziekboekjes voor viool na uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Klok woonde in Axwijk/Middelie (bij Purmerend). (De Vrolijke Plug vermoedt dat de ingeburgerde aanduiding van de 'Andijker speelman Jan Klok' op een vergissing berust.) De boekjes bevatten respectievelijk 57, 26, 50 en 99 melodieën, met repertoire dat deels naar salonmuziek neigt.


Het duet, (privécollectie)
(Niet bepaald een timmerman, de violist op dit schilderij van Cornelis Buys uit 1836, maar na 1800 zijn schilderijen van 'volkse' muziekactiviteiten zeer dun gezaaid.)

In de boekjes van Klok staan titels als (deel 1) De koning leev!, Vlaggelied, Cotillon wals, Wien Neerlands bloed, Wilhelmus van nassauwen, Dubbelde Duitsche polka, La marseillaise, Fransch oproerlied, Boerenrondte; (deel 2) Blauwe Donau wals, Meisje moet je niet opstaan, Wals, Duitsche polka (4x), De lepel, O lieve Margaretha, Na het bal, Tin-A-Ling-Ting-Tay, Pietje Puk, Revanche!; (deel 3) Wien Neêrlands bloed, Wilhelmus van nassauwen, Io vivat, De nieuwe haring, Betrachting van Louw den Timmerman of Grietjes verzuchting, De verliefde schipper, De Waalsche kaaskooper, Het ijsvermaak, Het lied van Chassé; (deel 4) Schotse wals, Duitsche polka (6x), Een lied voor noord en zuid, Eén taal-eén volk, Het bloempje der dalen, Beekje in het woud, Trui de eierenvrouw, Schwaben lied, Eiffel toren wals en Popje lief.

Polka Mazurka uit het eerste deeltje van het handschrift van Jan Klok.


Deel drie is overigens een letterlijke kopie van Jb. Kwast (1864, 1900) Gezelschapsliederen of uitgezochte verzameling van 145 Nederlandsche Zangen en 14 Volksliederen (zie noten).

De boekjes waren in het bezit van verzamelaar en amateurmusicoloog Chr. Vlam. Ze kwamen na diens dood in bezit van het Nederlands Muziek Instituut. In een digitaliseringsproject van het NMI en MI werden de handschriften niet alleen gescand, maar werden alle melodieën bovendien naar digitaal notenschrift overgezet ('getranscribeerd'). Zo werden ze in de Nederlandse Liederenbank opgenomen. Zodoende is de muziek nu doorzoekbaar geworden en kun binnenkort je alle melodieën beluisteren en in verschillende digitale formaten downloaden.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Gegevens:

- Gegevens handschrift Jan Klok bij het NMI: 4 delen.

- Scan bij het NMI: Handschrift Jan Klok (4 delen)

- Handschrift Jan Klok bij de Nederlandse Liederenbank (Meertens Instituut): 4 delen, met titeloverzicht en transcripties.

- Kwast, Jb. (1900 (1864))Gezelschapsliederen of uitgezochte verzameling van 145 Nederlandsche Zangen en 14 Volksliederen. Transcripties bij de Liederenbank en scans bij het Geheugen van Nederland.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~